COVID-19

Neder-Betuwe is net als de rest van de wereld in 2020 stevig geraakt door de uitbraak van COVID-19 en de maatregelen die getroffen zijn om de gevolgen van de pandemie in te dammen. De maatschappelijke gevolgen zijn ingrijpend geweest. Ook in onze gemeente zijn inwoners ziek geworden en zijn inwoners overleden na een coronabesmetting. Daarnaast hebben de maatregelen van het Rijk ervoor gezorgd dat veel niet kon doorgaan wat voorheen gewoon was.

In deze Jaarstukken is op veel plekken het effect van de coronapandemie terug te vinden. In deze bijlage vatten wij deze effecten overzichtelijk samen.

Getroffen maatregelen

Nadat het kabinet op 12 maart 2020 de eerste gedeeltelijke lockdown afkondigde, is ambtelijk een integraal opererend crisisteam samengesteld, dat eerst dagelijks en later wekelijks bijeenkwam. Dit crisisteam – dat in het voorjaar van 2021 nog altijd operationeel is – bestaat uit de algemeen directeur en vertegenwoordigers van het management, P&O, de Gemeentewinkel, ICT, documentaire informatievoorziening, juridische zaken, veiligheid, volksgezondheid, economische zaken, zorg, onderwijs en communicatie. De samenstelling is zodanig dat het snel en daadkrachtig kan handelen, met een duidelijke onderlinge rol- en taakverdeling.

Een deel van het crisisteam is ook actief in de regionale crisisorganisatie. Niet alleen droeg Neder-Betuwe daarmee in 2020 bij aan de regionale coördinatie van de crisisbeheersing, het zorgde ook voor een snelle informatievoorziening vanuit de regio.

Het crisisteam coördineerde in 2020 de uitvoering van maatregelen vanuit het Rijk en de veiligheidsregio, zoals de handhaving van de noodverordening en de uitvoering van de extra inkomensondersteuningsregelingen. Landelijke, regionale en lokale ontwikkelingen werden doorvertaald in collegebesluiten over lokaal beleid en maatregelen. Het crisisteam coördineerde het beantwoorden van vragen van inwoners, organisaties en bedrijven, waar nodig nadat die aan de regionale crisisorganisatie waren voorgelegd. Ten slotte coördineerde het crisisteam de totstandkoming van tijdelijke regelingen en actieplannen, zoals een aangepaste verlofregeling en aangepaste postverzendingsprocessen.

Inrichting van gemeentehuis en vergaderen op afstand
In de eerste weken van de crisis heeft de ambtelijke organisatie alles op alles gezet om het gemeentehuis en de werkwijzen zo in te richten, dat de veiligheid van bezoekers en medewerkers optimaal was. Dat gebeurde onder andere door looproutes aan te brengen, openstelling op afspraak te realiseren, maximum bezoekersaantallen af te spreken en extra schoonmaakrondes te doen.

Verder is in korte tijd mogelijk gemaakt dat alle overige werkzaamheden op afstand digitaal konden plaatsvinden. Ontbrekende thuiswerklicenties werden aangeschaft, laptops en bureaustoelen werden uitgeleend en de aanschaf van een videovergaderapplicatie is vervroegd. Nadat hiervoor landelijke richtlijnen beschikbaar waren, werd het daarmee ook voor de raad mogelijk digitaal te vergaderen en besluiten te nemen.  

Borging van kritieke processen
Het crisisteam heeft samen met het management een continuïteitsplan opgesteld. Dat plan regelt de borging van kritieke processen: processen die onder alle omstandigheden door moeten gaan, bijvoorbeeld omdat dat wettelijk bepaald is of omdat dat belangrijk is voor de veiligheid en de gezondheid van inwoners. Het continuïteitsplan geeft aan hoe die dienstverlening geborgd kan worden wanneer bijvoorbeeld veel medewerkers of klanten ziek zijn, veel inzet nodig is voor de regionale crisisbestrijding, het niet mogelijk is naar het gemeentehuis te komen of de digitale verbinding wegvalt.

In 2020 is het gelukkig niet nodig geweest het plan in werking te laten treden. Het is het gehele jaar mogelijk gebleken om naast de kritieke processen ook minder-noodzakelijke dienstverlening in de lucht te houden.

Inzicht in ontwikkelingen
De raad is op verschillende momenten in het jaar schriftelijk en mondeling door ons college bijgepraat over de maatregelen die getroffen werden. In de P&C-document is inzicht geboden in de financiële gevolgen – eerst op hoofdlijnen, aan het einde van het jaar meer in detail. Op de gemeentelijke website is een aparte pagina ingericht waarin actuele informatie over maatregelen en regelingen is opgenomen voor raadsleden en inwoners. Deze informatie werd in 2020 wekelijks geüpdatet.  

Impact op het beleid en de manier van werken

In deze Jaarstukken heeft u kunnen lezen dat er op verschillende beleidsterreinen in 2020 vertraging is ontstaan in het opstellen en/of uitvoeren van beleid. Dat kwam bijvoorbeeld doordat de daarvoor benodigde bijeenkomsten niet konden doorgaan, doordat vanwege corona wetswijzigingen werden uitgesteld of doordat de beschikbare capaciteit hard nodig was voor de bestrijding van de crisis en/of het verzachten van de gevolgen (zie ook verderop bij ‘Effecten op de gemeentelijke organisatie’).

Zo is er vertraging ontstaan in het opstellen van de strategische Visie op communicatie en participatie, de Omgevingsvisie, de nota Sociaal domein, het Erfgoedbeleid en de economische rapportage over 2019. De looptijd van de reductieregeling Energieverbruik is verlengd en er is meer tijd nodig voor de pilot vitaal sportpark Dodewaard, het integraal accommodatiebeleid voor twee kernen en de herinrichting van speelplekken. Verder zijn verkeersprojecten doorgeschoven, is de realisatie van klompenpaden vertraagd, is de uitvoering van de Sport- en beweegvisie vertraagd en is meer tijd nodig voor ICT-projecten, het optimaliseren van informatievoorziening en een aantal procesoptimalisaties in de ambtelijke bedrijfsvoering.

Daarnaast zijn verschillende zaken door corona versoberd. Zo zijn de herdenkingen in het jubileumjaar van 75 jaar vrijheid zijn alleen op zeer kleine schaal doorgegaan en er is beperkt aandacht besteed aan de Week van Lezen en Schrijven.

Waar enerzijds overlegtafels en bijeenkomsten niet zijn doorgegaan, is er in 2020 juist extra contact geweest met onderwijsinstellingen, dorpshuizen, verenigingen en maatschappelijke organisaties voor advies en steun rondom corona. Ook is er extra boa-toezicht ingezet, waarbij de
prioriteiten verschoven naar de handhaving van de coronamaatregelen. Ook is extra ingezet op communicatie met inwoners en organisaties, onder andere via extra edities van het Neder-Betuwe Magazine.

Ook voor onze verbonden partijen verliep het jaar anders dan gebruikelijk. Dit geldt sterk voor bijvoorbeeld de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid en de GGD Gelderland Zuid. Hun jaarstukken – die bij het opstellen van onze jaarstukken nog niet beschikbaar waren – geven meer gedetailleerd inzicht in het verloop van het jaar en de (financiële) gevolgen daarvan voor de deelnemende gemeenten.

Impact op de gemeentefinanciën

De coronapandemie heeft ook een financieel effect op de gemeente. In deze jaarstukken zijn op de verschillende programma's de financiële gevolgen van corona opgenomen, verwerkt en toegelicht. Om uw raad overzicht te bieden, zetten we hieronder de extra uitgaven over 2020 op een rij, gevolgd door de extra inkomsten vanwege corona. We sluiten af met een kort overzicht van de risico’s.

Een overzicht van de financiële gevolgen op taakveldniveau zou uw raad weinig inzicht bieden in de aard ervan. Daarom clusteren we de uitgaven naar onderwerp.

Extra uitgaven
Op verschillende terreinen heeft de gemeente uitgaven gedaan die zonder het coronavirus niet aan de orde zouden zijn geweest.

Extra inkomsten
Het Rijk en de provincie zijn op verschillende manieren tegemoetgekomen aan de extra uitgaven en minder-inkomsten.

Het is niet zonder meer mogelijk om de extra inkomsten en uitgaven vanwege corona van elkaar af te trekken. Voor een deel van de extra uitgaven is, zoals u op de programma's kunt zien, dekking gevonden binnen het betreffende taakveld. Daarnaast staan er tegenover een aantal extra baten in 2020 nog geen extra uitgaven, maar worden die wel verwacht in 2021. Daarom stellen we uw raad in deze jaarstukken voor om niet-uitgegeven coronacompensaties te bestemmen voor 2021 in een nieuw te vormen budget voor coronagerelateerde kosten.

Overige mee- en tegenvallers
De coronapandemie heeft nog meer financiële gevolgen gehad dan extra uitgaven en inkomsten. Omdat activiteiten niet zijn doorgegaan of zijn uitgesteld, is er op een aantal terreinen minder geld uitgegeven dan geraamd.

• er is voor leerlingen- en zorgvervoer in de maanden waarin geen vervoer plaatsvond 80% van de gebruikelijke vergoeding betaald;
• de viering van 75 jaar bevrijding is uitgesteld;
• er zijn minder initiatieven geweest binnen het lokaal economisch beleid;
• de actualisatie van het Landschapsontwikkelingsplan is uitgesteld;
• verschillende investeringen voor wegen en verkeersveiligheidsprojecten zijn uitgesteld
• vanuit het preventiebudget zijn minder uitgaven geweest;
• vanwege het - mede door corona uitstellen van de nieuwe Wet inburgering - zijn taaltrajecten en pilots doorgeschoven;
• er zijn minder inspecties geweest bij kinderopvangorganisaties en gastouders
• er zijn minder sport- en beweegactiviteiten georganiseerd;
• er is minder inhuur nodig geweest, omdat er minder ruimtelijke initiatieven waren;
• in de ambtelijke organisatie zijn cursussen en opleidingen uitgesteld.

Daar tegenover staan ook tegenvallende inkomsten, die in 2020 lager waren dan geraamd:

• tegenover de meevallende uitgaven voor ruimtelijke initiatieven staat uiteraard ook een tegenvaller omdat er minder kostenverhaal heeft kunnen plaatsvinden dan geraamd;
• in de lockdowns zijn huwelijken geannuleerd of verplaatst, waarna de huwelijksleges gedeeltelijke of geheel zijn gerestitueerd;
• er zijn minder APV-vergunningen verstrekt omdat evenementen niet zijn doorgegaan;
• voor de periodes dat geen zorg is geleverd, is ook geen eigen bijdrage geïnd.

Een deel van de financiële consequenties van deze mee- en tegenvallers is eerder in 2020 al verwerkt in een planning & controldocument. Daarnaast is er niet voor alle mee- en tegenvallers een 100% causaal verband te leggen met COVID-19; zo verschillen het aantal begravingen en ruimtelijke initiatieven onder gebruikelijke omstandigheden bijvoorbeeld ook van jaar tot jaar. Daarom is er voor deze mee- en tegenvallers in deze bijlage geen concreet bedrag opgenomen. Bij de toelichting op de programma's zijn alle nog niet eerder gemelde afwijkingen uiteraard wel toegelicht.

Risico’s
In paragraaf 2 wordt uitgebreid ingegaan op de gemeentelijke risico's in het algemeen en de risico's rondom corona in het bijzonder. De omvang van het coronarisico zijn nog steeds moeilijk te becijferen. Tot nu toe zijn wij voor extra maatregelen en kosten op het gebied van de Covid-19 pandemie door het Rijk en mede-overheden gecompenseerd. Het niet bestede deel van de compensatie die in 2020 niet nodig bleek te zijn, stellen wij aan u voor om via de bestemming van het jaarrekeningresultaat kosten voor de Covid-19 pandemie 2021 te dekken.

Bij de kadernota 2022-2025 zullen wij bezien of er voor de Covid-19 Pandemie een risico-inschatting moet worden opgenomen.

Impact op de rechtmatigheid van de gemeentelijke uitvoering

Het college heeft in 2020 diverse besluiten genomen om de gevolgen van de rijksmaatregelen voor inwoners en ondernemers te verzachten. Er is bijvoorbeeld besloten tijdelijk geen belastingen te innen, huwelijksleges terug te storten voor geannuleerde bruiloften, (zorg)organisaties deels door te betalen tijdens de lockdown, extra subsidies te verstrekken aan organisaties die dat nodig hadden, of juist subsidies niet terug te vorderen voor activiteiten die niet zijn doorgegaan. In veel gevallen waren die besluiten gebaseerd op landelijke afspraken of verzoeken van brancheorganisaties.

Door de tijdsdruk die vaak op die besluiten lag, is toen niet altijd lang stilgestaan bij de juridische implicaties of randvoorwaarden. Snelheid van handelen en doelgerichtheid stonden voorop. Bij het opstellen van deze jaarstukken is daarom geanalyseerd of we in 2020 onbedoeld onrechtmatig hebben gehandeld bij het nemen van deze besluiten. In een aantal gevallen bleek dat niet exact de juiste juridische verwijzing was opgenomen in het besluit of de beschikking. Ook was niet in alle gevallen expliciet genoeg besloten om de betrokken organisaties ruimte te geven voor een andere prestatielevering dan eerder afgesproken.

Daarom is in 2021 na overleg met de accountant een herstelbesluit genomen en is waar nodig de formulering van afspraken met leveranciers en gesubsidieerde instellingen aangevuld.

Impact op de gemeentelijke organisatie

In 2020 hebben wij een aantal keren met uw raad gedeeld dat de coronapandemie een grote impact heeft gehad op de ambtelijke organisatie. Enerzijds heeft het thuiswerken geleid tot een hoge inzet van medewerkers en een laag ziekteverzuim. Dat heeft mede geleid tot een overschot op het personeelsbudget. In die zin is te concluderen dat de inzet niet heeft geleden onder de coronapandemie.

Anderzijds leidde de pandemie tot een fors aantal niet-voorziene taken. De uitvoering van de nieuwe (inkomens)regelingen hebben veel capaciteit gevraagd, net als de inzet in en voor de veiligheidsregio, de extra communicatie over de maatregelen, de handhaving daarvan en de verantwoording van de extra geldstromen. In combinatie met het werken op afstand van elkaar, hebben we daarom de nodige prioriteiten moeten stellen in het takenpakket.

We zijn blij dat het gelukt is de gemeentelijke dienstverlening draaiend te houden onder deze lastige omstandigheden. De maatregelen binnen het gemeentehuis en de zorgen over mogelijke besmettingen hebben het werk voor de medewerkers op het gemeentehuis niet gemakkelijk gemaakt. Ook de medewerkers die maandenlang vanuit huis werkten, zijn de nodige uitdagingen tegengekomen. We waarderen ook de inzet van het management, omdat aansturing, begeleiding en verbinding onder deze omstandigheden geen sinecure waren.

Vooruitkijkend

Wanneer deze crisis tot een einde komt, is nog niet duidelijk. Ook deze jaarstukken zijn opgesteld in een lockdownperiode. We gaan ervan uit dat we nog wel even last zullen hebben van de uitdagingen en vraagstukken die in deze bijlage zijn opgenomen. Voor de langere termijn houden we rekening met risico’s als een oplopende oninbaarheid van belastingen, debiteuren en huuropbrengsten en een toenemend beroep op openeinderegelingen. Daarnaast is inmiddels duidelijk geworden dat er ook in 2021 verschillende compensatie- en tegemoetkomingsregelingen beschikbaar komen.

Wij blijven de ontwikkelingen nauwgezet bijhouden en houden uw raad uiteraard ook tussentijds op de hoogte wanneer zich belangrijke verschuivingen voordoen.